Anarcho-mutualisme is wat anarcho-kapitalisme eigenlijk had moeten zijn. Een mutualist is een échte marktanarchist, terwijl een anarcho-kapitalist slechts iemand is die niet weet dat hij/zij een mutualist zou moeten willen zijn.

Eigenlijk is mutualisme de éérste vorm van anarchisme. Het is immers bedacht door Pierre Joseph Proudhon, die de eerste was om zichzelf ‘een anarchist’ te noemen. Ondanks dit wapenfeit is mutualisme niet meer zo populair vandaag de dag: niet binnen de anarchistische kringen, en al helemaal niet in de mainstream (maar dat spreekt voor zich). Toch zou de toepassing ervan de levens van 99 procent van de mensen kunnen verbeteren.

Wat is mutualisme ? Het is hetzelfde als anarcho-collectivisme (de theorie van Michael Bakoenin, je weet wel, met die baard en die vernietigende blik), maar dan met geld in plaats van met een bonnensysteem. Mutualisme is niet tegen geld, aangezien geld niet wordt gezien als een vorm van kapitaal. In die zin is er binnen het mutualisme sprake van een soort beveiliging. Mutualisme zorgt ervoor dat geld niet opstapelt in de zakken van enkele families, om zo overgeërfd te worden. In mutualisme is geld een middel, maar niet het doel. Als jij in het mutualisme werkt, dan werk het systeem ongeveer als volgt. Stel, je werkt met tien mannen en vrouwen in een winkel, waar jullie honderd euro winst per uur verdienen. Volgens het mutualisme verdelen jullie die honderd euro over de tien mensen, zodat elk persoon tien euro winst per uur tot zijn of haar beschikking heeft. Tel uit je winst. Vervolgens gaan jullie overleggen over hoe het bedrijfje gerund moet worden. Al met al is het een hele logische manier van doen.

In het hedendaagse kapitalisme werkt het echter zo: negen mensen doen het werk, en de tiende strijkt de winst op en deelt de orders uit, alleen omdat deze persoon zichzelf de titel van ‘manager’ heeft toebedeeld. Maar hierover zegt het anarchisme: geen goden, geen managers. Het doel is om zelf een manager of een God te zijn. Een jonge God die de oude verstarde orde opvreet en uitspuugt.

Sommige (communistische) anarchisten claimen dat als je geld toepast, je de deur openzet voor het kapitalisme. Ik verwerp dit argument omdat het kapitalisme niet in het eigenbelang is van de meeste mensen, en het mutualisme wel. Als ze de keus hebben, volgen de meeste mensen de weg van de minste weerstand. Vergeleken met het kapitalisme heb je in een mutualistische samenleving meer vrije tijd, meer zelfbeschikking, meer waardigheid, en meer plezier in je werk. Zodra men het mutualisme toepast zal niemand meer zin in dat nare kapitalisme hebben. Het is een beetje vergelijkbaar met de middeleeuwen: hoewel je in theorie in feodale plaggenhutten kan wonen en ridder harnassen dragen, heeft niemand daar werkelijk zin in. Dus waarom zou je voor een baas werken als er betere alternatieven zijn ? Bazen zijn parasieten. In de toekomst zal niemand terugkeren naar zulke archaïsche modderprut.

Zelfs wanneer de communistische anarchisten dit argument accepteren, menen zij dat het mutualisme slechts zal dienen als een overgang naar het anarcho-communisme. Dat vind ik ook onzin. In de anarchie kan men immers kiezen wat voor economisch model men toepast. Zoals Malatesta het zei : Ik ben anarcho-communist, maar als mensen anders willen leven en werken, dan kan dat natuurlijk na de revolutie’. Individualistisch of collectivistisch, iedereen heeft een andere smaak, een andere perceptie. Heel veel modellen zijn mogelijk en mensen zouden moeten kunnen kiezen wat het beste bij hen past. Tijdens de Spaanse revolutie werden er vele soorten modellen toegepast in het links-libertaire speelveld, van heel primair en autonoom communisme tot collectivisme, mutualisme, en alles daartussenin. Er is geen perfecte vorm van het anarchisme, en de communistische variant is net zo waardevol als elk ander. Kortom, het is een Marxistisch kwaaltje om te denken dat de geschiedenis een uiteindelijk slotakkoord kent in de vorm van het ‘ware’ communisme.

Banken

Mutualisme functioneerde altijd met een bankensysteem. Dit systeem was in de negentiende eeuw actief in Frankrijk en Amerika. Een mutualistische bank verschafte leningen aan collectieven en vroeg daar geen rente voor. Dit maakte dat mensen zich konden vrijkopen, dat zij zich los konden maken van de kapitalistische slavernij. Deze banken waren aanvankelijk legaal, maar werden al snel verboden door de kapitalistische staat en haar klassenjustitie, die uiteraard het heersende systeem van loonslavernij in stand wilden houden.

Na het falen (en slagen) van Proudhons mutualistische bank kwam Michael Bakoenin met zijn synthese van het marxisme en mutualisme. Dit was het zogenaamde anarcho-collectivisme waar ik eerder over sprak. Het was een militantere vorm van mutualisme, een die (in tegenstelling tot de eerdere vorm) buiten de wet om functioneerde.

Kunnen we het mutualisme nieuw leven in blazen?

Dat is moeilijk te zeggen. Ik weet niet wat er zou gebeuren als we een mutualistische bank zouden opzetten, een die kredieten verschaft aan kleine winstdelende collectieven van arbeiders. De kans bestaat dat de politiestaat deze aanvankelijk legale strategie zou verbieden in naam van ‘het land’ (ook wel bekend als het geld van de vrienden). Wetgeving is immers relatief, en zodra het de bazen aantast is iets al snel ‘verboden’ en ‘onverantwoord’.

Toch is het iets dat wij kunnen proberen, iets wat zeker nieuw leven ingeblazen kan worden. Dit is waar ik het met jullie over wil hebben.